Miren. Zure harremana pinturarekin aspaldidanikoa da, baina, zure bizitza profesionala diseinu grafikoak markatuta dago. Noiz hasi zinen diseinuan lan egiten?

Laura. Berez, ni agentzia batean trebatu nintzen; ilustratzaile lanak egiteko sartu nintzen, eta diseinu grafikoa bere esanahi zabalenean ezagutzen hasi nintzen, ez bakarrik marrazkiari dagokiona. Gero tipografiari heldu nion, horrek guztiak harrapatu egin ninduen eta handik aurrera… bidaietan ikasi dut asko. Londonen Design Center aurkitu nuen. Diseinuarena mundu harrigarria zela ikusi nuen eta orduan hainbat aldizkaritako harpidedun egin nintzen: Grafiks, Cree, Cebrauctigraphik,… ezagutzen dituzue, ezta? Aldizkari horiek informazioa eta irizpidea eskaintzen zizkidaten. Gero, beste bi lagunekin batera, agentzia bat sortu genuen, Estudioa TC. Agentzia horretan publizitate lanak egiten ziren, eta baita kultur eta gizarte izaerako lan ugari ere, Aspace, Atzegi eta beste erakunde batzuentzako kanpainak, eta abar.

Jokin. Gogoratzen naiz han sartu izan naizela, eta sartu bezain laster, norbaitek esaldi bat botatzen zidala bat-batean, eta esaten zidala: zer iradokitzen dizu esaldi honek?

Laura. Dibertigarria zen. Gero erabat independente izatea erabaki nuen, diseinu hutsa egin ahal izateko, kanpainek baldintzatu gabea. Orduan hasi nintzen arte alderdia areago garatzen. Mota guztietako gauzetan sartu izan naiz, nik ba al dakit, Groseko Auzo Elkartean hirigintzan aritu nintzen garaiez geroztik. Esate baterako, Tomas Groseko etxekoa. Han mugida itzela izan genuen. Bilerak egiten genituen agentzian, gaia lantzeko eta artikuluak egiteko, baina, azkenean lanerako denbora kentzen zigun horrek. Hilabetez utzi genuen geldirik, eta egun batetik bestera pikatxoiekin etorri zitzaizkigun. Herri Irratitik hots egin zidaten elkarrizketa egiteko etxearen aurrean, botatzen ari ziren bitartean. Ufa… hura itzela izan zen, bai.

Jokin. Zinemaldirako egindako lana ere hor dago. Laurak maketak egiten zituen, izan ere, borroka askoren ondoren lortu genuen Zinemaldiaren aldizkarian parte hartzea, aldizkaria baino askoz ere politagoa zen tartekoarekin; orrialdea berak maketatzen zuen egunero.
Nolabait, diseinatzaile lanbidearen barruan, bakarrik doan nabigatzailea zara.

Laura. Bai, egia da. Hemen hasi nintzenean, 70ko hamarraldian, emakumerik ez zegoen esparru honetan. Izan ere, tira, bakarra nintzen [barre egin du]. Gero, begira, bueno orain, diseinatzaileak onddoak bezala ateratzen ari dira, izugarria da; nik astero jasotzen dut Arte Ederrak edo Diseinua ikasi duen norbaiten curriculumen bat, praktikaldia egin nahi dutelako. Gero, ordenagailua dago. Ni hasi nintzenean, eskuz egiten nituen estudioak, eta orain, ordenagailuarekin, lana guztiz errazten eta arintzen dizu. Dena den, jendeak gehiegi erabiltzen ditu aurrefabrikatutako programak eta, era horretan, lan ildoak errepikatu egiten dira, denak oso antzekoak baitira.

Jokin. Hutsalkerian aritzea da askotan, ordenagailu programa horiek hizkuntza zehatz batean oinarrituta daude eta.

Miren. Baina, era berean, egia da edonork erabil ditzakeela. Alde horretatik, diseinu grafikoa demokratizatu egin da. Gaur egun, edonork egiten dizu azal bat bere CDrako.

Laura. Bai, noski, hori beste kontu bat da… Ordenagailuak ematen dizun arintasuna izugarria da. Nik horretan asko ikasi dut; gure sortzeko ahalmena azkartzen duela dirudi, egin ahala alda dezakezu, tipografia mugi dezakezu, hutsegiteak edo irudiak zuzentzen dituzu, zerbait egin ahala ideia aldatzeko balio du. Ikaragarria da.

Miren. Arinagoa da, aldi berean liburu baterako bost azal lan dezakezu, lehen bat bakarrik egiten zenean, eta gero...

Jokin. Eta gero, norberaren kontua dago, ideia horretan pertsona bakoitzak bere harreman sarea daukalako.

Miren. Bai, diseinuan belakia bezalakoa izan behar da. Nik uste dut diseinatzaile anitzek hiriko bizimodutik asko xurgatzen dutela. Informazioa begietatik sartzen da, eta baita beste zentzumenetatik ere, baina, batez ere begietatik, eta hor diseinatzailea bere artxiboa zabalduz joaten da.

Jokin. Baina, diseinu grafikoan, zure ustez, bilakaera gertatzen ari da, edo besterik gabe formak zabaltzen ari dira, formak ugaltzen ari dira, edo azken esanahi bat dauka, bilatzearena, alegia?

Laura. Bilakaera handia gertatu da, eta bilatzea etengabea izan behar da.

Jokin. Zer zentzutan?

Laura. Hain zuzen ere, ordenagailuak ematen digun erraztasunagatik, ikuspegia dezente zabaltzen digu, aukera mordoa eskaintzen digulako. Ez dakit, eta gero, hiri espazioak, zuk izendatu duzun bezala, egia da eragina daukala, etengabe jasotzen dugun ikusizko eragina ere dagoelako; ni beti ibiltzen naiz nire begia argazki-makinako objektiboa balitz bezala, ez dakit nola azaldu, gauzen irudi oso sintetikoak hartzen ditut: erakusleiho bat, izkina bat, angelu bat, argia, tak, tak, motiboak edo instalazioak ikusten ditut, kartelak, horretatik ideiak ateratzen ditut, eszenak enkoadratzen ditut, objektiboa prest izaten dut era inkontzientean, denbora guztian.

Jokin. Egia esan, diseinua komunikabideen hizkuntzan sartuz joan da, guztietan, telebistetan, aldizkarietan, egunkarietan. Beharbada, diseinuaren alde komertzialak dauzkan alderdi positiboetako bat da, eta bitartekoa da beste zera batera igotzeko…

Laura. Pinturan ere asko erabili da diseinu grafikoa, pop arten, esate baterako, hor bai nabaritu dela, eta lehenago ere, kubismoan, oso izaera grafikoa baitzeukan adierazpidean.

Miren. Diseinua eta artea atzera elikatzen dira.

Laura. Halaxe da. Nik ez dut hori dikotomia gisa bizi; gogoa berotu zitzaidan diseinu grafikoaz, beharbada oso komertziala izan ez banaiz ere. Nire gauzak, batez ere agentzian lan egiten nuenean... Ni konturatu nintzen nire lan batzuen aurrean erresistentzia zegoela, horregatik, azkenean, independente izatea erabaki nuen. Eta historia askotan sartu nintzen, Euskadi Siouxen (hori harrigarria izan zen), Hordago argitaletxerako azalak egiten, Ere aldizkarirako azalak eta maketazioak, Kutxarako ere, azalak, egutegiak, eta abar.

Miren. Hiri hau nahikoa garaikidea da. Gaur egungo artisten artean, gehienek Arte Ederren Fakultateko prestakuntza baitute, asko eta asko diseinu esparruan bukatzen dira azkenean, hor dirua irabaztea daukatelako; baina, aldea, berriro ere sormen lanari helduz, publizista batek eta artista batek egin dezaketena erkatzean egon daiteke. Nola komunikatzen dute ekintza bat edo ideia bat? Hor kokatuta zaude zu, artista bezala, sortzaile bezala, askatasun handiagoaz, ezta? Eta agian horregatik, zenbaitetan, ez duzu hainbeste funtzionatzen, zure helburua ez delako horrelako eragina sortzea, ez delako komertziala soilik, aitzitik nahastuago dagoen espazioan dagoelako.

Laura. Bai, zertxobait zalantzagarriagoa da.

Miren. Bai, eta anbiguotasun hori iruditzen zait nahikoa garaikidea dela. Arte Ederren Eskola batzuk –ez guztiak– bere curriculumak egokitzen ari dira sormen prozesuaren eta ekoizpenaren osoko ikuspegi horretara.

Jokin. Pinturari helduz, orain, elkarrizketa egiten ari garela, zure pinturaren, zure marrazkiaren eta zure diseinuaren arteko nik uste baino zubi gehiago daudela ikusi dut. Hauxe galdetuko nizuke: zer da zehazki bilatzen duzuna, pintatzen ari zarenean?, zerk bultzatzen zaitu pintatzera?, nola bizitzen duzu diseinu grafikoaren eta marrazkiaren arteko desberdintasun hori? Taberna batean, esaterako, aho-zapi batean erretratu horiek egiten dituzunean, boligrafoa hartzen duzu, planteatu egiten duzu, eta keinuetan ikusten zaizkizu kemen hori, nerbio hori eta arrisku hori.

Laura. Hori marraztearen ekintza hutsa da, eta izugarri gustuko dut, krokisa… bestelakoa da pintura, pintura mihisea da, mihise zuria, betikoa dena: amildegiaren zera hori, aurretik zehaztu ezin dena, planteatu ezin dena, sortuz joaten dena; gauza batek bestea eskatzen dizu. Batzuetan izkina batean geratzen naiz, ez dakit nola jarraitu, eta hurrengo egunean, bat-batean, puntu bat aurkitzen dut, ez dakit, ez baitago aldez aurreko ideiarik, kaosa da, alegia, zera bezalakoa da, kaosa antolatzea bezalako zerbait.

Jokin. Zure azken koadroek erreferentzia gutxiago daukate, argitsuagoak dira, ametsetako espazioak, ezta?

Laura. Aldatuz joan naiz. Garai batean, oso aldi iluna izan nuen, beltza, tintak… izan ere, jakina, teknika desberdinak erabili izan ditut: hasieran, gouache, urkoloreak erabiltzen nituen, olioa; gero, diseinuan hain sartuta egon naizenez, noizean behin margotu dut; baina marrazteari ez diot inoiz utzi. Dena den, orain benetan pinturan sartuta nago, sakoneraino, askoz ere era serioagoan, eta neure burua ezagutzen ari naiz. Baina, ez, ez da egoten aldez aurreko ideiarik, motiboak sortzen dira, batzuetan irudipena agertzen da; orain abstrakzioa lantzen ari naiz batez ere, lehen ere landu dudan gaia.

Jokin. Baina, zure asmoa ez da irudiak egitea, elementu modukoak baizik… elementu greziar eta arkeologiako elementu horiek guztiak…

Laura. Bai, nik Greziarekin daukadan zera hori; Mediterraneoak erakarri egiten nau. Busto honekin, egun batean, trazatu bat egiten hasi nintzen, txantxetan edo, eta koadro bat ere egitea pentsatu dut; baina, ez dakit zer gertatuko den horrekin, oso arraro dagoelako; izan ere, orain nagoen boladan dago bera ere; bueno, nirea onirikoa dena izan daiteke, nire pintura mota, badauka aire hori... geometriak erabiltzen ditut, agertzen eta errepikatzen diren forma iraunkorrak daude, gero eta gehiago sartzen ari naiz egituraren, kalitatearen, lausoduren esparruan.

Miren. Diseinutik datozen kalitateak dira.

Laura. Bai, jakina, nik ez ditut inoiz bereizi; lehen esan duzun bezala, atzera elikatzen dira. Diseinuak egiten nituenean, pintura izaten nuen buruan, eta orain, pintatzen ari naizenean, nolabait, diseinatzailearen jokaera sortzen ari da.

Jokin. Nik ez dakit zure koadroak ikusita, eta diseinatzaile grafikoa zarela jakingo ez bagenu, diseinatzailea zarela esan genezakeen.

Miren. Baina, bai diseinua ikusita. Badira lan batzuk oso piktorikoak direnak, batez ere azal eta kartel batzuk; horietan, kolorea erabiltzeko modua eta konposizioa pinturakoak dira.

Laura. Bai, bai, antzematen da; seguruenik horrela da. Baina, ni puntu bateraino bakarrik nago horren jakitun.

Jokin. Aizu, zure bizitzan badago gauza bat, ia ezagutzen ez dena, oso kirolzalea izan zara.

Miren. [barre egin du] hori off de record…

Jokin. Eskalatzen ibili zinen, eskiatzailea zinen…

Laura. Niretzat, naturatik gertu egotea beharra izan da, bizitzan eta estetikan. Horregatik hasi nintzen mendira joaten, eta mendiak eskalatzera bultzatu ninduen, eskiatzera…

Miren. Hau da, aitzindaria izan zara, benetan… izan ere, eskalatzailea, zure garaian? Hemen emakume mendizaleak baziren, baina, eskalatzaileak?

Laura. Bai, egia da.

Jokin. Pirinioetara ere joaten zinen-eta!

Laura. Naranjo mendia egin nuen, esperientzia zirraragarria izan zen, ez da dirudien bezain zaila [barre egin du]… Badago Pirinioetan zailagorik.

Jokin. Ziur Himalaiara joanez gero, itzultzean gauza bera esango zenukeela.

Guztiak. [Barreak]

Laura. Hori izan da naturari diodan maitasuna, oso handia baita. Beharbada, horrek ere denbora kendu dit… Garai batzuetan, asteburu guztietan joaten ziren, eta pintatu beharrean ni mendira joaten nintzen. Nolabait, horrek elikatu egiten ninduen… Eta orain, berriz, une guztiak bilatzen ditut, asteburuak pintatzen ematen ditut.

Miren. Esan dugun bezala, emakume aitzindaria izan zara hainbat esparrutan. Hor dago, baita ere, Plazandreok emakumeek soilik osatutako hauteskunde plataformarekin egindako elkarlana, hauteskunde kanpainetarako.

Laura. Hala da, zenbait gauzatan aitzindaria izan naiz.

Miren. Zer harreman izan zenuen Plazandreok plataformarekin?

Laura. Galdetu zidaten ea kanpainan sartu nahi nuen, besterik gabe. Kartelak bakarrik egin nituen, bi urtetan egin nituela uste dut, bai... etorkizun handirik ez neukala jakinda, baina ez zion axola, hor egon behar zen eta.

Miren. Idealista?

Laura. Bai, bai, nahikoa.

Jokin. Eta eskolak ere ematen dituzu; beti entzun izan dizut, zuk irakasteko itxuraz akademikoak diren alderdiak erabiltzen dituzula, marrazteko proposatzen duzun modua tradizionala dela; eta begiratzen ikastea? Azalduko al zeniguke begiratzen ikastea esaten duzunean, zer esan nahi duzun?

Laura. Hori sentikortasunaren arazoa da, eta ikuspegia edo fokatzea… ez dakit nola adierazi, zaila egiten zait. Badira alderdi batzuk definizio zehatzik ez dutenak.

Jokin. Begiratzeko modu asko daudelako.

Laura. Ikustarazten diet, antzemanarazten diet, sentikortzera bultzatzen ditut, ez dakit, baina honelakoak esaten dizkidatenean: “aizu, badakizu klasean hura esan zenigunetik dena errazago ateratzen zaidala…”, edo “badakizu sekula burura etorriko ez zitzaizkidakeen gauzez ohartzen ari naizela, eta gero eta adiago egoten naizela”, horrek pentsarazten dit zerbait transmititzen ari naizela. Edozein gauzatan aurki daitekeen edertasunari adi egoten ikastea da, horren angelu jakin bat aukeratzeko, hau da, begirada hautakorra eduki behar da; hori sortuz joaten da, hezi egiten da, irizpidea osatzen da.
Baina, jakina, lehen-lehenik ikasi behar dute bolumenak eta proportzioak doitzen eta antzematen. Hori oinarrizkoa da, itxuragabetzen ikasteko, lehenbizi marrazten ikasi behar da.

Jokin. Noski, arte garaikidearen mugimendu guztiak saiatu dira akademizismoarekin etena sortzen, zentzu guztietan, eta begiratzeko beste modu bat garatzen.

Laura. Bai, baina akademizismoa ez da zertan izan bolumenak eta proportzioak bereizten ikastea; hori harmonia baita.

Jokin. Baina, hori da sistema bakarra, edo eraginkorrena.

Laura. Tira, bakarra?… Baina, marrazten ikasteko bai, ezbairik gabe. Koadro bat irmoa izan dadin, abstraktua bada ere, taxutze zentzua eduki behar du. Proportzioen zentzua eduki behar dugu. Antzeman egiten da abstraktu batek arrazoiren batengatik irmotasunik ez duenean, eta ez da ondo marraztuta ez dagoelako, beste zerbaitengatik da, hori horrela da.

Miren. Zure hitzek begiratzen jakite hori gordetzen dute, arte lan batera hurbiltzen jakite hori; baina, hori ez da automatikoa, ikasteko bidea oso luzea da.

Laura. Begiratzen ikastea, nik esaten dudanez, baina bueno, landu egin beharra dago.

Miren. Bai, gelditu behar da. Gogoratzen ari nintzen zure estudioko fatxadan egin zenuen aldaketaz, lokala inauguratu zeneko txartelean. Horrek ere zerikusia dauka hirigintzarekin, zona hau, Kantauri itsasotik gertu dagoena, giro tropikala emanda aldatu zenuelako. Haizeak okertzen dituen palmondo horiek… Niri biziki gustatu zitzaidan, okupatzen ari zaren espazioa, bizitzen ari zaren espazioa antzematen jakite hori adierazten duelako.

Laura. Bai, nik arkitektura asko baloratzen dut; esan nahi dut interesatu egiten zaidala, betidanik izan dut interes hori; hortaz, kasu horretan, beharbada gako bat izan zen.

Miren. Adierazi zenuen bezala, Gros Habana bihurtu zenuen.

Laura. Bai, hala da, izaera zehatz bat antzeman nuelako, eta palmondotxoez eta kolorea nabarmenduz, areagotu nuen, dena puztuz.

Miren. Hiri honi begiratzeko unean, hain frantsestua izanik, bestalde, hain desberdina den ikuspegia da…

Laura. Adierazpen keinu xumeak dira. Hori da, nolabait, nire lan askorekin egin dudana, beste pertsona batzuek beharbada antzeman ez dituzten baina hor dauden gai batzuei egindako keinuak dira. Oso ondo antzeman duzu zuk.

Guztiak. [Barreak]

Miren. Zure diseinuei eutsiz, zein da, zure diseinu grafikoen artean, asebeteen utzi zaituen proiektua?

Laura. Nire lehenengo karteletako batek –“El Salón de la Elegancia” saria lortu zuenak–, Made in Spanish zioeneko kartel hark ere bai –hori hoberenetakoa da–.

Miren. Hori Zinemaldikoa da, ezta?

Laura. Gehiago ere aipatuko nizkizuke, ez dakit… badago beste liburu azal bat, oso gustukoa dudana, komentatu nizuen, “El arte sale a la calle” izenekoa; edo Paloma Mirandaren libururako egin nuen azala, hori ere nahikoa gustukoa daukat. Egin dudan azken liburu azala da. Eta jakina, diseinuaren eta maketazioaren aldetik, eta oso landutako lana delako, Javier Viarekin batera egindakoa, Ruiz Balerdiren katalogoa izan zen.

Miren. Nola baldintzatu du bezeroaren enkarguak zure lana?

Laura. Adibidez, azalen kasuan ez da baldintzarik egoten, edo behintzat askatasun handiagoa ematen du. Baina, bueno, uste dut zortea izan dudala bezeroekin, kultura eta gizarte arloetatik lan gehiago iritsi zaidalako alde komertzialetik baino; areago, duela ia 25 urte daukadan industria alorreko bezero bat ere sormenezko proposamenetara zabalik dago. Jokini azaldu diot: industria markaketaren fabrika horretarako azal bat egiteko, tailer handi hartara joaten nintzen, eta han ibiltzen nintzen, aurkitzen nuen guztiari begira, gaiarekin lotuta zerbait iradokitzen zidaten guztiari begira, elementu bat erabaki, bakartu egiten nuen, eta azkenean, pieza hori hartu, margotu, eraldatu eta diseinu bihurtzen nuen.

Miren. Hala ere, zenbait urte geroago, Gros auzoko merkataritza dinamizatzeko lan egin zenuen; Gros beti izan baita merkataritza auzoa, eta industria txikiak ere izan ditu, azken urteotan industria txiki horiek auzoa pixkanaka utzi badute ere. Zure aldetik, aldi baterako uzten ziren merkataritza espazioak berpizteko eta berrerabiltzeko ahalegina egon zen.

Laura. Merkatari Elkarteari proposatu nion ideia bat izan zen, eta haiek onartu zuten. Happening motako historia izan zen, eta deigarria izan zen, baita Unibertsitaterako ere; izan ere, ez zen batere ohikoa merkatari elkarte batek proposatzea, esate baterako, arkitekturari buruzko argazki lehiaketa bat egitea, eta epaimahaiko partaideak luxuzkoak izatea: Miguel Garay, José Manuel, eta oso onak diren bi argazkilari, Michel eta Josean Martin.
Saiatu egin nintzen alderdi jantziago hori, komatxoen artean, batzordeak –merkatari elkarte guztietako batzordeek bezala– zeuzkan beharren artean sartzen, hau da, txartel salmentaren eta abarren artean; eta oso ondo funtzionatu zuen, izena eman zuen jende askok. Hasi nintzenean, 70 ziren, baina 300 kide izatera ere iritsi ziren.
Oso pozik egon nintzen lan horrekin.